آیا لاوروف درباره نقش ظریف در خلق مکانیسم ماشه راست می‌گوید؟
سرگئی لاوروف مدعی شده مکانیسم ماشه حاصل توافق پنهانی ظریف و جان کری بوده؛ اما روایت‌های وندی شرمن نشان می‌دهد خود لاوروف در طراحی این سازوکار نقشی کلیدی داشته است. کدام یک راست می‌گویند؟
به گزارش سایت خبری مدارا: سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه، روز سه‌شنبه در حاشیه نشست عرب–روسیه گفت که در زمان انعقاد برجام از این که ایران مکانیسم ماشه را پذیرفته، شگفت‌زده شده است. او مدعی شد که این «تله حقوقی» در توافقی پنهانی میان محمدجواد ظریف و جان کری منعقد شده و سایر طرف‌ها تنها نظاره‌گر ابتکار عمل وزرای خارجه ایران و آمریکا در این مورد بوده‌اند.
لاوروف در پاسخ گفت:ما طی سال‌های طولانی برای دستیابی به برجام با هدف حل‌وفصل موضوع هسته‌ای ایران همکاری نزدیکی داشتیم. تصمیم نهایی درباره برجام مستقیماً توسط آقای ظریف و جان کری، وزیر خارجه وقت ایالات متحده، اتخاذ شد. سایر طرف‌ها در آن مقطع عملاً در جایگاه ناظر قرار داشتند و تنها شاهد توافق میان ایران و آمریکا بودند.
او افزود: «این بند درواقع در مرحله نهایی مذاکرات مستقیماً میان محمدجواد ظریف و جان کری مورد توافق قرار گرفته بود. صادقانه بگویم، ما شگفت‌زده شدیم. اما اگر شرکای ایرانی ما چنین سازوکاری را پذیرفتند که صراحتاً باید گفت یک تله حقوقی بود، ما دلیلی برای اعتراض نداشتیم.»
لاوروف در ادامه یک گام فراتر گذاشت و گفت مکانیسم ماشه «تا حد زیادی مخلوق محمدجواد ظریف است.»
تناقض سخنان لاوروف با اظهارات وندی شرمن
ادعای لاوروف با اطلاعات پیشین در تناقض است؛ از جمله بخش‌هایی از خاطرات وندی شرمن، معاون وقت وزیر خارجه آمریکا و مذاکره‌کننده ارشد در برجام، درباره نقش روسیه و شخص لاوروف در طراحی مکانیسم ماشه.
وندی شرمن در مصاحبه‌ای با وب‌سایت «راشن مترز» در سال ۱۳۹۵، تنها چند ماه پس از امضای برجام، گفته بود:
«سرگئی لاوروف نقطه‌نظرات بسیار محکمی داشت و البته مفاد مربوط به مکانیسم ماشه (بازگشت سریع همه تحریم‌ها) در سازمان ملل را به خوبی می‌دانست.»
او افزوده بود: «لاوروف فی‌الواقع نقشی محوری در تدوین روشی برای انجام کار در عین حفظ حق وتوی آمریکا داشت.»
به گفته شرمن: «ما می‌خواستیم مطمئن شویم که حق وتوی ما در متن برجام دست‌نخورده باقی می‌ماند و به مکانیسم ماشه رسیدیم که یک نوع رأی‌گیری معکوس است. همان‌طور که گفتم، لاوروف در این زمینه نقش سودمندی داشت.»
وندی شرمن در کتاب خاطرات خود با عنوان ترس یعنی شکست؛ درس‌هایی درباره شجاعت، قدرت و سرسختی نیز نوشته است که گنجاندن اسنپ‌بک یا همان مکانیسم ماشه، یکی از آخرین و دشوارترین بخش‌های مذاکرات بود که وزیر خارجه روسیه آن را حل کرد.
او توضیح داده بود: «روسیه نمی‌خواست سازوکار برگشت مجدد تحریم‌های شورای امنیت در خارج از شورا رقم بخورد و امکان استفاده از حق وتو را از دست بدهد. در آخر، لاوروف برای رسیدن به راه‌حل بدیعی کمک کرد که مطابق آن، هر کدام از اعضای گروه ۵+۱ در صورتی که معتقد بود ایران توافق را نقض کرده، می‌توانست درخواست رأی‌گیری در شورای امنیت بدهد. پیش‌نویس قطع‌نامه‌ای که به رأی گذاشته می‌شد، به شکل تأییدی بود؛ یعنی متن آن درخواست ادامه لغو تحریم‌ها را مطرح می‌کرد. در این شرایط، هر کشوری می‌توانست از حق وتوی خود استفاده کند و به این ترتیب، تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران احیا شود. با این وضع، هم استفاده از حق وتو باقی می‌ماند و هم هر دولتی، از جمله آمریکا، می‌توانست به طور یک‌جانبه عمل کند.»
پشت پرده درگیری ظریف و روسیه چیست؟
اظهارات لاورف علیه ظریف را باید در کانتکست درگیری پشت پرده ظریف با روسیه تحلیل کرد. محمد جواد ظریف پیشتر در مصاحبه با سعید لیلاز که انتشار فایل صوتی آن جنجال به پا کرد، به پیشینه این درگیری اشاره کرده بود.
به گفته او، روسیه در هفته آخر امضای برجام حداکثر تلاش خود را کرد که برجام به نتیجه نرسد. ظریف به عکس معروف وزرای خارجه پس از امضای برجام اشاره کرده بود که در آن، وزیر خارجه روسیه غایب است.
او در بخشی از مصاحبه روایت می‌کند که در شب آخر مذاکرات، وقتی جان کری حاضر به حذف برخی افراد از فهرست تحریم نبود، او شخصاً وارد اتاق کری شد که در آن لاوروف و موگرینی نیز حضور داشتند.
ظریف روایت کرده که من وارد اتاق شدم. کری گفت نظرت چیست؟ من گفتم این تعدادی که تو می‌گویی برای من قابل قبول نیست. لاوروف گفت تو که دستور العمل نداری پس بهتر است ما برویم تا تو با دستورالعمل برگردی.
وزیر خارجه اسبق ایران در اینجا با تندی و به قول خودش با لحنی «بسیار بی ادبانه» لاوروف را خطاب قرار داده و گفته به تو هیچ ربطی ندارد. لاوروف در واکنش گفته بود: «داری وقت مرا تلف می‌کنی.»
کری، اما از ظریف حمایت کرده و گفته بود: «جواد تا حالا هیچ کاری نبوده که گفته باشد و عمل نکرده باشد.»
فایل صوتی مصاحبه ظریف با لیلاز چند پیام اصلی در ارتباط با روسیه داشت: «روس‌ها با برجام مخالف بودند»، «روسیه عامل تعمیق حضور ایران در سوریه بوده»، «جریانی نظامیدر داخل برنامه روسیه در ایران را تسهیل کرده» است.
ظریف همچنین درباره حمله به سفارت عربستان گفت این رویداد «خیانت» بود و روسیه در تشدید بحران نقش داشت.
او به مجموعه حوادثی اشاره کرد که به گفته‌اش، بین تیر ۱۳۹۴ (توافق برجام) تا دی ۱۳۹۴ (اجرای آن) رخ داد و به توافق هسته‌ای ضربه زد.
او می‌گوید «سفر سردار سلیمانی به روسیه» و «حمله به سفارت عربستان»، از جمله این وقایع بود که همگی به روسیه ربط داشت.
به گفته ظریف، روس‌ها از امضای توافق هسته‌ای غافلگیر شده بودند و فکر نمی‌کردند برجام به نتیجه برسد. او تصریح کرده بود که سفر سردار سلیمانی به مسکو به اراده روسیه انجام شد تا دستاورد وزارت خارجه ایران را نابود کند.
ظریف گفته بود سفری که پس از امضای برجام انجام شد، زمینه‌ساز ورود رسمی روسیه به جنگ سوریه شد. او تأکید کرده بود که تا پیش از ورود روس‌ها، نیرو‌های زمینی ایران در سوریه فعال نبودند و بعد از این سفر، حضور ایران در جنگ تعمیق یافت.
او می‌گوید سردار سلیمانی در ماه بهمن ۹۳ درخواست سفر به مسکو را مطرح کرده بود، اما روس‌ها در تیر ۹۴ شهید سلیمانی را دعوت کردند به مسکو برود.
او همچنین از استفاده روسیه از پایگاه هوایی نوژه همدان برای حملات هوایی در سوریه انتقاد کرد و این تصمیم را برخلاف منافع ملی ایران دانست.
تشدید دشمنی روسیه با ظریف
دشمنی روسیه با ظریف بعد از انتشار این فایل صوتی علنی‌تر شد. اواخر سال ۱۴۰۲ محمدجواد ظریف، وزیر پیشین امور خارجه، در هفدهمین همایش سالانه انجمن علوم سیاسی ایران نکته‌ای مهم از تلاش روسیه برای بهبود روابط خود با غرب آن‌هم با استفاده از موقعیت ایران بیان کرد و گفت: «پوتین در مصاحبه خود با تاکر کارلسون می‌گوید سال ۲۰۰۸ ما حاضر بودیم برای مقابله با ایران با آمریکا متحد شویم. ما هر کاری کردیم تا با غرب همکاری کنیم، اما غرب با ما همکاری نکرد»
یک سال بعد، در بهمن ماه ۱۴۰۳، بازنشر این اظهارات واکنش سفارت روسیه در تهران را برانگیخت. این سفارتخانه در کانال تلگرامی منتسب به خود مطلبی اظهارات ظریف را «کذب» خواند و او را به نداشتن «تخصص» متهم کرد. در این بیانیه با لحنی خارج از عرف دیپلماتیک آمده بود که «سفارت هرگونه ادعای مشابهی را به‌عنوان کذب یا نداشتن تخصص در نظر می‌گیرد» و به مخاطبانی که از آنها نام نبرده، توصیه کرده است «تاریخ را با دقت بیشتری مطالعه کنند».
شواهد نشان می‌دهد تاکید ظریف بر خیانت‌های روسیه اشتباه نبوده است. پازل این روایت‌ها درجنگ ۱۲ روزه کمی کامل‌تر شده است. در جریان جنگ ایران و اسرائیل ولادیمیر پوتین رسما اعلام کرد ایران هیچ درخواستی برای کمک از مسکو نداشته است. این اظهارنظر یک علامت سوال بزرگ بود که کمی بعد با مصاحبه محمد صدر عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام پاسخ داده شد. محمد صدر، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام و معاون پیشین وزارت امور خارجه در دولت اصلاحات، در یک گفت و گوی رسانه‌ای اعلام کرد که ممکن است «روسیه اطلاعاتی درباره سامانه‌های پدافند هوایی ایران در اختیار اسرائیل قرار داده باشد» و در این زمینه به دقت حملات اسرائیل اشاره کرد.
صدر در اظهاراتی که روز اول شهریور ۱۴۰۴ در رسانه سینرژی منتشر شد، گفت: «در مورد اینکه چگونه اسرائیل، چه در جنگ اخیر و چه در درگیری‌های قبلی، اطلاعات دقیقی را در مورد مراکز دفاع هوایی ما داشته، تردید‌ها و سوءظن‌هایی وجود دارد. بر اساس تحلیل من، می‌توانم به شما بگویم که روس‌ها اطلاعات مربوطه را در اختیار اسرائیل قرار داده‌اند.»
در پاسخ به این سوال که آیا ادعا‌های او صرفا تحلیلی است، صدر پاسخ داد: «این بر اطلاعات نیز مبتنی است.»
صدر در مصاحبه‌اش گفت: «باید ارتباطی بسیار جدی با روسیه داشته باشیم، اما اعتماد نکنیم.»
اخبار مرتبط:
