روسیه در شرایطی نیست که بتواند به اقتصاد ایران کمک کند

به گزارش سایت خبری مدارا؛ قرارداد۴۰ میلیاردی ایران و روسیه چه چشم‌اندازی را پیش روی روابط ایران و روسیه قرار می‌دهد؟ دکتر بهمن آرمان اقتصاددان معتقد است: « ایران است که به دنبال برطرف کردن تحریم است و نه اینکه قرار است یک بلوک ضد تحریم بین این سه کشور تشکیل شود. کاهش صادرات گاز طبیعی روسیه باعث شد به اروپا فشار وارد شود. با این وجود فشار اصلی به روسیه وارد شد. دلیل این موضوع نیز این است که درآمدهای ارزی روسیه کاهش پیدا کرده است. خط گازی نورداستریم۲ که قرار بود از روسیه به اروپا کشیده شود اما با دخالت آمریکا و همراهی کشورهای اروپایی متوقف شد می‌توانست برای روسیه درآمدی بالغ بر۸۰ میلیارد دلار در سال به ارمغان بیاورد که در نهایت به نتیجه نرسید.

به همین دلیل با بررسی وضعیت اقتصادی ایران، روسیه و ترکیه می‌توان به این نتیجه رسید که این سه کشور فعلا توانایی تبدیل شدن به یک بلوک اقتصادی ضد غربی را ندارند.» در ادامه ماحصل این گفت‌وگو را می‌خوانید.

پس از حضور پوتین در ایران قرارداد اقتصادی سنگینی به ارزش۴۰ میلیارد دلار با شرکت گاز پروم روسیه بسته شد. ارتباط نزدیک‌تر اقتصادی ایران و روسیه چه چشم‌اندازی را پیش روی اقتصاد ایران و روسیه قرار خواهد داد؟

سفر آقای پوتین به تهران با اهداف سیاسی و اقتصادی صورت گرفت هر چند موضوع اصلی این سفر بررسی شرایط سوریه بود. با این وجود در حین این سفر اعلام شد که شرکت گازپروم روسیه قراردادی به مبلغ۴۰ میلیارد دلار با ایران منعقد کرده است. برخی این قرارداد را به عنوان بزرگ‌ترین قرارداد تاریخ نفت ایران اعلام کرده‌اند. البته این نکته را نیز باید یادآوری کرد که نمایندگان شرکت گازپروم در این سفر همراه آقای پوتین به تهران نیامده‌اند و قراردادی نیز تاکنون صورت نگرفته و تنها یک تفاهم نامه بین طرفین منعقد شده است. در نتیجه در شرایط کنونی هیچ کدام از طرفین هیچ تعهدی نسبت به یکدیگر ندارند. واقعیت این است که برای مشخص شدن چشم انداز اقتصادی ایران و روسیه در آینده باید توانایی‌ها و ظرفیت‌های اقتصادی روسیه را مورد تحلیل و بررسی قرار بدهیم. روسیه با اینکه پهناورترین کشور جهان است اما اقتصادی مشابه اقتصاد کشور ایتالیا با جمعیت۵۶ میلیون نفر دارد. نکته مهمی که درباره اقتصاد روسیه وجود دارد این است که اقتصاد روسیه یک اقتصاد جهان سومی است. نفت، گاز، جنگل‌های گسترده‌ای که در شمال این کشور وجود دارد و ثروت‌های خدادادی که این کشور در اختیار دارد نقش اساسی در اقتصاد روسیه ایفا می‌کند. از سوی دیگر روسیه به عنوان یک کشور تولید کننده تکنولوژی شناخته نمی‌شود. کشورهای تولید کننده تکنولوژی عموما همان کشورهای عضو گروه هفت هستند. در شرایط کنونی آمریکا۲۴ درصد تولید ناخالص جهانی، ژاپن۷ درصد و آلمان به عنوان بزرگ‌ترین اقتصاد اروپا۵ درصد تولید ناخالص جهانی را تشکیل می‌دهند. میزان تولید ناخالص سه عضو دیگر گروه هفت یعنی انگلیس، فرانسه و ایتالیا رقم‌های قابل توجهی نیست. کانادا نه اقتصاد بزرگی دارد و نه تولید کننده تکنولوژی است. به همین دلیل مشخص نیست چرا در گروه هفت قرار گرفته است. حتی تولید خودرو در روسیه توسط شرکت‌های اروپایی، ژاپنی و کره جنوبی صورت می‌گیرد. وضعیت خودرو در روسیه تا حدود زیادی شبیه به ایران است و بیشتر خودروها مونتاژی است. حتی تولید لوازم خانگی را نیز در روسیه شرکت‌های کره جنوبی انجام می‌دهند.

در چنین شرایطی آیا اقتصاد روسیه می‌تواند به اقتصاد ایران که در وضعیت تحریم قرار دارد کمک کند؟

در واقع اقتصاد روسیه در شرایطی قرار ندارد که بتواند به اقتصاد ایران کمک کند. ضمن اینکه امکان دور زدن تحریم‌ها و ترانزیت کالا از طریق ایران نیز برای روسیه فعلا امکان پذیر نیست. هنوز راه‌آهن آستارا به رشت ساخته نشده و راه‌آهن رشت به قزوین نیز به صورت یک طرفه است. از سوی دیگر ایران دارای بنادر با تجهیزات قابل توجه نیست. بزرگ‌ترین بندر ایران بندرعباس است که از قبل از انقلاب در دست ساخت بود و ظرفیت اولیه آن پهلوگیری کشتی‌های با ظرفیت۱۰۰هزار تن بود. راه‌آهن قزوین که می‌تواند کالاهای روسیه را به بندر امام ترانزیت کند به صورت یک طرفه، قدیمی است. به همین دلیل این خط ترانزیتی در عمل توانایی حمل حجم بالای کالا را ندارد. فلات مرکزی ایران که می‌تواند برای ترانزیت کالا مورد استفاده روسیه قرار بگیرد از طریق اصفهان به دریای آزاد یعنی بندر امام و بندر بوشهر راه ندارد. راه‌آهن دیگری که توسط قرارگاه خاتم الانبیا(ص) در دست ساخت است از چابهار به عنوان تنها بندر اقیانوسی ما آغاز می‌شود و تا زاهدان بیشتر نیست و تنها امکان حمل ۸میلیون تن کالا را در سال دارد.

چرا در شرایطی که ایران نمی‌تواند از نظر ترانزیتی و دور زدن تحریم‌ها به روسیه کمک کند ارتباط اقتصادی روسیه با ایران بیشتر شده است. این ارتباط اقتصادی با چه هدفی صورت می‌گیرد؟

دو دلیل مهم وجود دارد. شرکت گاز پروم دارای تکنولوژی مورد نیاز ایران که ال ان جی است که گاز فاز ۱۱ پارس جنوبی را به مایع تبدیل کند در اختیار ندارد. از سوی دیگر ما در گذشته با روسیه قراردادهایی در زمینه‌های دیگری داشته‌ایم. به عنوان مثال در حوزه گازی غرب کارون ما با روسیه قرارداد داشتیم. نکته مهم در این زمینه این است که روسیه مهم‌ترین رقیب خود برای جایگزینی نفت و گاز اروپا را ایران می‌داند. این موضوع مهمی است که در مناسبات آینده ایران و روسیه تأثیرگذار خواهد بود. ایران بدون اینکه اکتشفات جدیدی صورت بگیرد دارای دومین ذخایر گاز طبیعی جهان است. البته اخیرا شرکت نفت «بریتانیا بی‌تی» اعلام کرده که ذخایر گاز طبیعی ایران بیشتر از روسیه است. روسیه در شرایط کنونی از این هراس دارد که ایران خود را جایگزین آنها در بازار گاز اروپا کند. به همین دلیل روسیه بیش از اینکه ایران را شریک اقتصادی خود بداند به ایران به عنوان یک رقیب گازی نگاه می‌کند. نزدیک به ۱۰ سال پیش قرار بود روسیه یک خط اعتباری در اختیار ایران قرار بدهد که راه‌آهن گرمسار اینچه برون را به صورت برقی و دو خطه اجرا کنند. علاوه بر این دو نیروگاه دیگری که در زمان شوروی سابق در خوزستان به نام رامین و شهید منتظری در اصفهان ساخته شد را بازسازی و مدرنیزه کند که هیچ کدام از این کارها را انجام نداد.

سفر بایدن به عربستان برای افزایش میزان نفت صادراتی عربستان به غرب و چانه‌زنی برای انرژی بود. آیا سفر پوتین به ایران نیز یک سفر تقابلی در راستای بازار انرژی بود؟ پوتین به چه میزان به اهداف خود در این سفر دست پیدا کرد؟

بله. این سفر بیشتر با رویکرد تقابلی صورت گرفت. البته اهداف این سفر تنها اقتصادی نبود و بلکه اهداف سیاسی نیز داشت. موضوع اصلی اجلاس آستانه که در تهران برگزار شد سوریه بود. سوریه جایی است که سه کشور ایران، روسیه و ترکیه در آن حضور دارند و به همین دلیل شرایط این کشور برای سه کشور مذکور حائز اهمیت است. اینکه در این اجلاس و گفت‌وگوهای پیرامونی چه تصمیمات سیاسی گرفته شده اخباری منتشر نشده و به همین صورت نمی‌توان به صورت دقیق در این زمینه اظهار نظر کرد. من به عنوان یک اقتصاددان تنها از دریچه اقتصادی به این سفر نگاه می‌کنم. اینکه ما انتظار داشته باشیم روسیه بتواند جایگزین کشورهایی شود که دارای تکنولوژی هستند کارشناسی شده نیست. ایران دارای یک شبکه راه‌آهن و آزادراهی است که در منطقه خاورمیانه در سطح پایینی قرار دارد. به همین دلیل حتی در زمینه ترانزیت کالا نیز نمی‌تواند کمک زیادی به روسیه کند. موضوع اصلی اجلاس آستانه وضعیت سوریه و مسائل سیاسی بود. با این وجود در حاشیه این اجلاس گفت‌وگو و دیدارهایی صورت گرفت که جنبه اقتصادی داشت. این نکته را نیز باید در نظر داشت که در شرایط کنونی روسیه با تحریم‌های بین‌المللی مواجه است و در آینده نیز احتمال تحریم‌های بیشتری علیه این کشور وجود دارد. این در حالی است که در چنین شرایطی ایران نیز توانایی این را ندارد که به روسیه و وضعیتی که در آن قرار دارد کمک زیادی کند. دلیل اصلی آن نیز این است که ایران از زیربناهای کافی ترانزیتی برای صدور کالا برخوردار نیست.

با توجه به اینکه روسیه و ایران با تحریم‌های بین‌المللی مواجه هستند و وضعیت اقتصادی ترکیه نیز مناسب نیست اتحاد اقتصادی این سه کشور می‌تواند یک بلوک ضد تحریمی در مقابل غرب شکل دهد؟

ایران و روسیه در وضعیت تحریم قرار دارند و ترکیه در چنین وضعیتی قرار ندارد. ترکیه عضو ناتو است و اقتصاد آن به‌شدت صادرات کالا به اروپا وابسته است. این کشور دارای اقتصادی است که به دلیل نداشتن منابع طبیعی مانند معادن، نفت، انرژی و… بسیار شکننده است. این سخن به معنای این است که توانایی‌های اقتصادی این کشور مانند روسیه و ایران نیست. اگرچه حجم اقتصادی ترکیه تقریبا سه برابر ایران است اما از نظر اقتصادی دارای ساختار شکننده و وابسته به واردات است. به همین دلیل مشاهده می‌کنیم با کوچک‌ترین فشاری که به اقتصاد ترکیه وارد شد نرخ تورم در این کشور از۸۰ درصد عبور کرد و ارزش پول ترکیه شدیدا کاهش پیدا کرد. به همین دلیل ترکیه از نظر سیاسی و اقتصادی به اندازه‌ای نیست که به یک بلوک ضد تحریمی بپیوندد. ایران نیز به تکنولوژی‌های پیشرفته نیاز دارد. این تکنولوژی نیز در اختیار چند کشور خاص است. به خصوص در زمینه نفت، گاز، پتروشیمی و فولاد این وضعیت وجود دارد. کاهش صادرات گاز طبیعی روسیه باعث شد به اروپا فشار وارد شود. با این وجود فشار اصلی به روسیه وارد شد و نه با کشورهای اروپایی. دلیل این موضوع نیز این است که درآمدهای ارزی روسیه شدیدا کاهش پیدا کرده است. خط گازی نورداستریم۲ که قرار بود از روسیه به اروپا کشیده شود اما با دخالت آمریکا و همراهی کشورهای اروپایی متوقف شد می‌توانست برای روسیه درآمدی بالغ بر۸۰ میلیارد دلار در سال به ارمغان بیاورد که در نهایت به نتیجه نرسید. به همین دلیل با بررسی وضعیت اقتصادی ایران، روسیه و ترکیه می‌توان به این نتیجه رسید که این سه کشور توانایی تبدیل شدن به یک بلوک اقتصادی ضد غربی را فعلا ندارند.